Table of Contents
Quy tắc ngôn ngữ là gì?
Câu hỏi: Quy tắc ngôn ngữ là gì?
Trả lời: Quy tắc ngôn ngữ là những chuẩn mực chung về cách phát âm, dùng từ, cấu tạo cụm từ, câu và dấu câu được cộng đồng ngôn ngữ thống nhất sử dụng. Việc tuân thủ quy tắc ngôn ngữ giúp đảm bảo giao tiếp hiệu quả và tránh hiểu lầm. Ví dụ, một câu tiếng Việt hoàn chỉnh cần có ít nhất một cụm chủ vị.
Hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ là gì?
Câu hỏi: Hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường là gì?
Trả lời: Đây là hiện tượng người nói hoặc người viết cố ý phá vỡ một số quy tắc ngôn ngữ thông thường để tạo ra hiệu ứng đặc biệt, nhấn mạnh ý nghĩa, thể hiện cảm xúc hoặc tạo sự ấn tượng mạnh mẽ hơn trong giao tiếp. Ví dụ, trong thơ ca, việc đảo ngữ, sử dụng từ ngữ lạ hóa, hay tách từ đều là những cách phá vỡ quy tắc để tăng tính nghệ thuật.
Nhận biết hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ
Câu hỏi: Làm thế nào để nhận biết hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường?
Trả lời: Có nhiều cách phá vỡ quy tắc ngôn ngữ, bao gồm:
- Tách rời các tiếng trong từ: Như trong câu ca dao “Dù ai nói ngả nói nghiêng, lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân.”
- Kết hợp từ trái logic: Tạo ra sự mới lạ, gây ấn tượng mạnh. Ví dụ, Xuân Diệu trong bài Vội vàng đã viết: “Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều”.
- Chuyển đổi từ loại: Sử dụng một từ loại khác với chức năng thông thường của nó. Ví dụ: “Câu thơ vừa rất thơ, vừa rất thép”.
- Đảo ngữ: Nhằm nhấn mạnh một thành phần nào đó trong câu. Ví dụ, Hồ Xuân Hương trong bài Đèo Ba Dội có câu “Lắt lẻo cành thông cơn gió thốc”.
- Cung cấp nghĩa mới cho từ: Tạo ra sự bất ngờ, thú vị cho người đọc. Ví dụ, Xuân Quỳnh trong bài Sân ga chiều em đi viết “Vừa thoáng tiếng còi tàu, Lòng đã Nam đã Bắc”.
- Sử dụng dấu câu đặc biệt: Nhằm nhấn mạnh hoặc bộc lộ cảm xúc.
- Tách câu: Tách các thành phần câu thành những câu độc lập để nhấn mạnh hoặc bộc lộ cảm xúc.
- Tỉnh lược: Bỏ bớt một số thành phần câu mà vẫn đảm bảo người đọc hiểu được ý nghĩa.
- Sử dụng câu đặc biệt: Câu không có cấu trúc chủ vị nhưng vẫn diễn đạt được một ý nghĩa hoàn chỉnh.
Tác dụng của việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ
Câu hỏi: Tác dụng của việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường là gì?
Trả lời: Việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ, khi được sử dụng đúng cách, có thể mang lại nhiều tác dụng tích cực:
- Thể hiện cái nhìn độc đáo, mới mẻ của người viết.
- Gợi liên tưởng, tạo ấn tượng mạnh cho người đọc.
- Làm mới cách diễn đạt, tránh sự nhàm chán, đơn điệu.
- Tăng tính nghệ thuật, biểu cảm cho ngôn ngữ.
Bài tập vận dụng
Câu hỏi 1: Phân tích hiện tượng phá vỡ quy tắc và tác dụng của nó trong hai câu thơ sau: “Ban đêm chúng tôi khóc rền. Gọi ba gọi mẹ.” (Svetlana Alexievich, Những nhân chứng cuối cùng – Solo cho giọng trẻ em)
Trả lời: Hai câu thơ trên sử dụng hiện tượng tỉnh lược chủ ngữ ở câu thứ hai. Mặc dù câu “Gọi ba gọi mẹ” không có chủ ngữ, nhưng người đọc vẫn hiểu chủ ngữ là “chúng tôi” ở câu trước. Việc tỉnh lược này giúp nhấn mạnh tiếng khóc, đồng thời tạo cảm giác đau xót, tội nghiệp cho những đứa trẻ xa gia đình vì chiến tranh.
Câu hỏi 2: Phân tích hiệu quả của việc tách câu trong các ví dụ sau:
a. “Cháu nhớ lại lời mẹ, cúi xuống, mong tìm thấy một đám xác kiến nơi nào đó. Nhưng toàn tro than.” (Trần Duy Phiên, Kiến và người)
b. “Cháu cũng mẹ lao như bay. Tới bờ rào, cháu không đủ sức vượt. Bên kia, bố cháu trở lại. Bố đưa hai cánh tay bám đầy kiến rướm máu nước mẹ. Cháu leo qua bờ rào, mắc chân vào dây kẽm. Giựt không đứt, gỡ không ra.” (Trần Duy Phiên, Kiến và người)
c. “Từ quốc lộ vào nhà cháu không có đường quy hoạch. Chỉ những lối mòn tùy tiện. Những lối ấy nay rợp tán cây, màu đất bị phủ bởi sắc kiến đen ánh.” (Trần Duy Phiên, Kiến và người)
Trả lời:
a. Câu “Nhưng toàn tro than” được tách thành câu riêng biệt để nhấn mạnh sự tàn phá của đám cháy, không còn gì sót lại, đồng thời thể hiện sự thất vọng của nhân vật.
b. Cụm từ “Giựt không đứt, gỡ không ra” được tách thành câu riêng để nhấn mạnh tình huống nguy cấp, khó khăn mà nhân vật đang gặp phải.
c. Câu “Chỉ những lối mòn tùy tiện” được tách riêng để nhấn mạnh sự thiếu quy hoạch, khó khăn trong việc di chuyển đến nhà nhân vật.
