Tư tưởng Lập Hiến của Phan Chu Trinh

[keyword]: Tư tưởng lập hiến Phan Chu Trinh

Nước Việt Nam cần có Hiến pháp

Phan Chu Trinh coi hiến pháp là công cụ pháp lý quan trọng để hạn chế quyền lực tuyệt đối và sự lạm quyền của chế độ quân chủ chuyên chế. Ông cho rằng, việc cai trị đất nước dựa trên ý chí của một cá nhân hay một triều đình sẽ khiến quốc gia giống như một đàn cừu, số phận hoàn toàn phụ thuộc vào người chăn. Ngược lại, theo chủ nghĩa dân trị, nhân dân tự lập hiến pháp, luật lệ và cơ quan quản lý để chăm lo cho lợi ích chung. Ông lấy ví dụ về nền dân chủ Pháp, nơi hiến pháp là nền tảng xây dựng và bảo vệ sự ổn định của chế độ dân chủ pháp trị, quy định rõ ràng quan hệ giữa Tổng thống và Nghị viện, đồng thời đảm bảo việc thực thi quyền lực luôn tuân thủ hiến pháp.

Chủ quyền Quốc gia và Độc lập Dân tộc

Phan Chu Trinh là một nhà yêu nước vĩ đại, cùng thời với Phan Bội Châu. Tuy nhiên, hai ông có quan điểm khác nhau về con đường cứu nước. Phan Bội Châu chủ trương bạo động vũ trang để giành độc lập, trong khi Phan Chu Trinh phản đối bạo động và cầu viện nước ngoài. Ông chủ trương “ỷ Pháp cầu tiến bộ”, tức là dựa vào Pháp để thúc đẩy sự tiến bộ, từ đó đấu tranh giành lại chủ quyền đất nước và tự do cho nhân dân. Phan Chu Trinh đề xướng phong trào Duy Tân, với mục tiêu thiết lập chế độ dân chủ tự trị, tách khỏi sự cai trị của thực dân Pháp. Mặc dù hai ông có cách tiếp cận khác nhau, nhưng mục tiêu cuối cùng đều là giành độc lập cho dân tộc.

Chế độ Chính trị

Phan Chu Trinh phản đối mạnh mẽ chế độ quân chủ (“quân trị”) và ủng hộ chế độ cộng hòa tư sản (“dân trị”). Ông cho rằng, quân trị là chế độ pháp luật do vua đặt ra, nhân dân không có quyền tham gia. Còn dân trị thì ngược lại, nhân dân tự lập hiến pháp, luật lệ và cơ quan quản lý, mọi việc đều theo ý nguyện của nhân dân. Phan Chu Trinh cho rằng chế độ “Quân dân cộng trị” (quân chủ lập hiến) như ở Anh, Bỉ, Nhật là một hình thức kết hợp giữa quân chủ và dân chủ. Ông khẳng định dân trị vượt trội hơn quân trị, vì nó đảm bảo quyền lợi và ý nguyện của nhân dân được tôn trọng. Năm 1922, Phan Chu Trinh viết “Thất điều thư” công kích vua Khải Định và lên án chế độ quân chủ chuyên chế. Mặc dù chịu ảnh hưởng của tư tưởng dân chủ tư sản, Phan Chu Trinh không bài xích chủ nghĩa xã hội. Ông thậm chí còn khuyến khích Nguyễn Ái Quốc truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin ở Việt Nam.

Dân quyền

Lý tưởng dân quyền là tư tưởng cốt lõi trong hoạt động cách mạng của Phan Chu Trinh. Ông chủ trương bãi bỏ chế độ quân chủ, thực hiện dân chủ, khai dân trí, phát triển công thương nghiệp. Ông muốn dựa vào Pháp, một quốc gia tiên tiến, để học hỏi và tiến bộ, từ đó tạo nền tảng cho độc lập sau này. Thơ văn của Phan Chu Trinh thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với người dân nghèo khổ và lên án mạnh mẽ tầng lớp quyền quý. Trong thư gửi Toàn quyền Paul Beau, ông tố cáo tội ác của thực dân Pháp và đề xuất giải pháp “Pháp-Việt đề huề”. Trong “Thất điều thư”, ông công kích vua Khải Định và lên án chế độ quân quyền. Tư tưởng và hành động của Phan Chu Trinh hướng đến mục tiêu dân quyền và tự do cho nhân dân.

Cơ chế Nhà nước và Quản lý Nhà nước

Trong bài diễn thuyết cuối cùng vào năm 1925, Phan Chu Trinh trình bày về mô hình nhà nước lý tưởng cho Việt Nam tương lai. Ông đề xuất mô hình “tam quyền phân lập” theo kiểu châu Âu, với ba nhánh quyền lực độc lập: lập pháp (Nghị viện), hành pháp (Tổng thống) và tư pháp (cơ quan xét xử). Nghị viện gồm Hạ nghị viện (do dân bầu) và Nguyên lão viện (không do dân bầu). Tổng thống do Nghị viện bầu ra, đứng đầu ngành hành pháp. Chính phủ (Quốc vụ viện) cũng do Nghị viện bầu. Cơ quan tư pháp độc lập với hai nhánh quyền lực kia. Phan Chu Trinh nhấn mạnh vai trò của đảng phái chính trị và pháp luật trong việc đảm bảo chế độ dân chủ và pháp trị.