Hiện Tượng Cảm Giác Kèm (Synesthesia) trong Tiếng Việt Thời LM De Rhodes

Từ điển Việt-Bồ-La (1651) của LM Alexandre de Rhodes cho thấy những cách dùng từ ngữ tiếng Việt thời bấy giờ phản ánh hiện tượng cảm giác kèm (synesthesia). Bài viết này phân tích mối liên hệ giữa mùi, vị, bùi, mồi và màu sắc trong tiếng Việt, đồng thời thảo luận về tư duy tổng hợp và ảnh hưởng của nó đến ngôn ngữ.

Mùi, Vị và Màu Sắc trong Từ Điển Việt-Bồ-La

Mùi vừa là mùi (ngửi) vừa là vị (nếm)

Từ điển ghi nhận “mùi” mang nghĩa sapor (tiếng Latinh) – tức là vị, phải nếm mới biết. Điều này khác với mùi hương, phải ngửi mới cảm nhận được. Sự liên hệ giữa mùi và vị cũng được thể hiện qua cơ chế cảm nhận mùi vị, khi vị giác (lưỡi) và khứu giác (mũi) đều sử dụng chung các tế bào nhận cảm.

Mùi đồng nghĩa với màu sắc

“Mùi” còn được dùng để chỉ màu sắc, ví dụ như “mùi đỏ”, “mùi xanh”. Điều này cho thấy sự pha trộn giữa cảm giác ngửi/nếm và cảm giác nhìn. Tiếng Mường Bi ngày nay vẫn còn lưu giữ cách dùng này.

Mồi là thức ăn

“Mồi” – thức ăn dùng để nhử – cũng có mối liên hệ với “mùi” và “vị”. Cả ba từ đều mang nét nghĩa liên quan đến thức ăn và trải nghiệm ẩm thực.

Tư Duy Tổng Hợp và Tiếng Việt

Thị giác là cửa ngõ của nhận thức

Tiếng Việt thường dùng động từ “thấy” để diễn tả mọi loại cảm giác, từ ngửi thấy, nếm thấy đến cảm thấy. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của thị giác trong quá trình nhận thức.

Tính tổng hợp trong ngôn ngữ

Tư duy tổng hợp thể hiện rõ nét qua cách xưng hô, trọng tình cảm, và cách nhìn nhận thời gian như một vòng tuần hoàn. Tiếng Việt phân biệt rõ “chúng tôi” và “chúng ta”, thể hiện sự hòa nhập giữa người nói và người nghe.

Đường thẳng và vòng tròn

Tư duy tổng hợp nhìn nhận đường thẳng và vòng tròn như những khái niệm tương đối, phụ thuộc vào góc nhìn. Điều này phản ánh trong quan niệm về thời gian và các giá trị đạo đức.

Đường thẳng và vòng tròn

Hiệu Ứng Kiki và Bouba

Hiệu ứng Kiki và Bouba

Hiệu ứng Kiki và Bouba cho thấy sự liên kết tự nhiên giữa âm thanh và hình dạng. Hầu hết mọi người đều gán âm thanh sắc nhọn “Kiki” cho hình có cạnh nhọn và âm thanh tròn trịa “Bouba” cho hình bầu dục.

Kết Luận

Hiện tượng cảm giác kèm trong tiếng Việt thời LM De Rhodes phản ánh tư duy tổng hợp, cách nhìn nhận thế giới hòa quyện giữa các giác quan và coi trọng mối liên hệ giữa con người với môi trường xung quanh.